Poremećaji u govoru, dislalije, najčešće se javljaju kod djece, ali ih ima i kod odraslih, koji se nijesu javili logopedu u ranijim razvojnim fazama, te je veoma važno da se roditelji na vrijeme obrate stručnjaku čim primijete nepravilnosti u govoru djeteta, ističe Radmila Čolović, logopedica u Resursnom centru za sluh i govor „Dr Peruta Ivanović“ u Kotoru.

Šta je dislalija, kako se manifestuje?

– Dislalije su artikulacioni poremećaji, koji se ispoljavaju kao smetnje ili nepravilnosti u izgovoru pojedinih glasova. Svaki glas ima svoje karakteristike, kako u pokretu govornih organa tako i u protoku vazdušne struje, što stvara karakterističan akustički utisak. Međutim, ukoliko dođe do izmjenjenog protoka vazdušne struje, imamo za posledicu promjenjenu funkcije govornih organa, što dovodi do artikulacionog poremećaja koji se naziva dislalija. Dislalija je najčešća kod djece, ali u manjem procentu se može javiti i kod odraslih. To su obično oni koji se nijesu javili logopedu u ranijim razvojnim fazama, sa uvjerenjem da će poremećaj spontano nestati. Dakle, vrlo je bitno što ranije se javiti logopedu, jer jednom pogrešno usvojen obrazac teže je ispraviti. Uzrast na kome se dijagnostikuje dislalija je važan parametar i značajno utiče na prognozu.

Koje su vrste poremećaja u govoru?

– Dislalija se manifestuje kroz omisiju, supstituciju i distorziju. Omisija podrazumijeva nedostatak glasa u riječi koje se u ranom razvojnom periodu mogu posmatrati kao prolazna faza, do određenog uzrasta.Supstitucija znači zamjena određenog glasa drugim. Najčešće se glasovi zamjenjuju po zvučnosti ili po mjestu stvaranja.Supstitucija se može do određene uzrasne dobi djeteta smatrati fiziološkim stanjem. Ukoliko se nastavi na starijem uzrastu zahtijeva tretman.Distorzija je nepravilno izgovaranje glasa, tj.neadekvatan kvalitet glasa i ona je najčešći artikulacioni poremećaj.

Zavisno koje su grupe glasova u pitanju razlikujemo: sigmatizam, rotacizam, lambdacizam, kapacizam, gamacizam, tetacizam, deltacizam i etatizam. Svi ovi poremećaji javljaju se i kod organskih dislalija.

Vrsta dislalije zavisi od njenog porijekla, organskog ili funkcionalnog. U okviru funkcionalnih dislalija razlikujemo motorne, senzorne i senzomotorne dislalije što predstavlja važan momenat kod kreiranja logopedske korekcije tj.tretmana. Motorne dislalije karakteriše nedovoljna pokretljivost i spretnost govornog aparata, posebno jezika uz uredno razvijen fonemski sluh (sposobnost djeteta da razlikuje akustički slične glasove). Senzorne dislalije se ispoljavaju kod djece koja nemaju očuvan fonemski sluh. Dijete akustički bliske glasove zamjenjuje drugim glasovima, odnosno ne razlikuje akustičke osobine tih glasova. Recimo, pravilno izgovara pojedinačne glasove ali ih pogrešno izgovara u riječima (dunja-dinja, seka-zeka). Često su slabije razvijeni auditivno pamćenje i auditivna pažnja. Kod senzomotornih dislalija postoje smetnje u izgovoru uslovljene i senzornim i motornim segmentima.

Na koji način se dijagnostikuje, koje poteškoće su signal da nešto nije u redu u govornom razvoju djeteta?

– Pravilna dijagnostika je prvi korak ka uspješnoj rehabilitaciji. Dijagnoza dislalije može se postaviti isključivo kada je poremećaj izgovora glasova jedina smetnja u djetetovom govoru, odnosno kada su ostale jezičke komponente (leksika i gramatika) u skladu sa uzrastom.Ukoliko se radi samo o dislaliji treba utvrditi vrstu dislalije i formulisati kratak okvirni plan korekcije glasova djeteta.

Dislalija se dijagnostikuje primjenom artikulacionih testova (trijažni i globalni) uz praćenje uzrasta djeteta u izgovoru glasova. Pored testa za artiklaciju koristi se i test oralne praksije, i test fonemske diskriminacije.Za ispitivanje artikulacije glasova kod djeteta predškolskog uzrasta treba posebno odabrati dijagnostički materijal u obliku slika predmeta poznatih djetetu i to birati prema fonetskom principu koji će biti interesantan i prijemčiv djetetu.Nakon ispitivanja stanja izgovora glasova, neophodno je ispitati kako dijete čuje glasove i kako ih razlikuje, posebno artikulaciono i akustički bliske glasove.Tako se može diferencirati motorno ili senzorno porijklo dislalije što je veoma važno u planiranju i korekciji izgovora.

Indikacije za logopedski tretman su odstupanja od uzrasnih normi, mada je potrebno uzeti u obzir i individualni razvoj djeteta.Norme su postavljene za djecu između tri i sedam godina sa razmacima od po šest mjeseci. Djeca do 3,5 god. moraju pravilno izgovarati sledeće glasove: p, b, t, d, k, g, m, n, j, f,v, h, l, i vokale a, e, i, o, u, dok glasovi s, z, c, š, ž, č, ć, dž, dj, r, lj, nj, mogu biti distorzovani.Toleriše se samo pogrešan izgovor u obliku supstitucija i distorzija glasova.Nakon treće godine više ni jedan glas ne smije biti izostavljen, omitovan, bar u sklopu poremećaja izgovora.Omisije se mogu javiti još samo u leksičkim dislalijama, kada dijete nije sigurno u fonetski sastav riječi.

Dijete koje je navršilo pet i po godina treba pravilno da izgovara sve glasove.Svako odstupanje od pravilnog izgovora u odnosu na uzrsnu dob, zahtjeva logopedski tretman.

Kod dijagnostike organskih artikulacionih poremećaja potrebno je uraditi dodatna ispitivanja: psihološko ispitivanje, neurološka ispitivanja, ORL ispitivanja i stomatološka ispitivanja.

Koji su uzroci dislalije?

– Uzroci dislalije su međusobno isprepleteni, možemo ih podijeliti na organske i funkcionalne kao primarne, i sredinske kao sekundarne.

Funkcionalne dislalije nastaju kao posledica nepravilnog protoka vazdušne struje pri artikulaciji određenog glasa, usled izmjenjene funkcije artikulatora (pogrešna funkcija usana, jezika, pozicije viličnog ugla) kao i neizdiferenciranog fonemskog sluha. Dok organske dislalije nastaju kao posledica povreda ili bolesti centralnog i perifernog nervnog sistema ili bolesti kranijalnih nerava koji učestvuju u procesu artikulacije koje se još i nazivaju centralne ili periferne dislalije.

Pod sekundarnim uzrocima se podrazumijevaju sredinski, odnosno socijalni faktori - nepravilan pristup razvoju djeteta od strane roditelja i okoline. Neki roditelji predugo tepaju djetetu, kako bi se prilagodili njihovom govoru, što usporava razvoj ispravnog govora, dok drugi, previše ambiciozni roditelji, insistiraju na potpuno ispravnom govoru dok još dijete nije spremo za njega.Takođe, do dislalije može dovesti i zapuštenost djeteta, usled nedostatka vježbe i učenja, tj.nedovoljno stimulativne sredine ili dijete može razviti dislaliju zbog odbijanja odrastanja tzv. infatilni govor usled nekog emocionalnog sukoba.

Šta čini strukturu logopedskog tretmana kod dislalija, kako se one koriguju?

– Osnovni cilj logopedskog tretmana u slučaju dislalije je stimulacija i formiranje sposobnosti, navike pravilnog izgovaranja glasova.

Nakon uzetih anamnestičkih podataka o djetetu i porodici, pregleda djetetovih artikulacionih organa i primjene mjernih instrumenata, logoped dobija opštu sliku od djetetovom govoru. Na osnovu dobijenih podataka postavlja se dijagnoza dislalije, odredjuje se tip i formira se plan korekcije. Ukoliko se radi o funkcionalnim ispadima, prognoza je relativno dobra, ako se sa tretmanom počne na vrijeme.

Logopedski tretman prolazi kroz više faza, najprije radimo pravilno postavljanje govornih organa, demonstriranje ispravnih modela logomotorike za izgovor glasa.Pravilno pozicioniranje glasa vrši uz primjenu logopedskih sondi i digitalnog logopedskog seta. Potom se usvojeni glas kombinuje sa vokalima, pa u jednostavnim riječima (u inicijalnoj, medijalnoj i finalnoj poziciji). Nakon toga glas se automatizuje kroz rečenicu, pjesmu i priču.Posle završenih prethodnih faza radimo vježbe diskriminacije i automatizacije izgovora u spontanom govoru.

Terapijski program je potrebno sprovoditi i u porodičnoj sredini. Potrebno je da roditelji motivišu dijete za odlazak kod logopeda, da se pridržavaju uputstava, i kontinuirano primjenjuju vježbe, da bi tretman uspješan.

M.D.P.

---